Strój rzeszowski

Do połowy XIX wieku grupa określana mianem Rzeszowiaków, zamieszkiwała tereny położone w dorzeczu dolnego Wisłoka i na lewym brzegu Sanu w środkowym jego biegu. W latach sześćdziesiątych XIX w. Na obszarze tym, gdzie dotychczas noszono w miarę jednolity strój, wyodrębniły się trzy grupy: łańcucka, przeworska i rzeszowska.
Termin „Rzeszowiacy” w rzeczywistości odnosi się do mieszkańcó Rzeszowa i w tym znaczeniu jest przez ludność używany
Szczytowy okres rozwoju stroju rzeszowskiego przypada na ostatnie lata XIX w. i pierwsze XX w.

Strój damski
Dziewczęta w XIX wieku splatały włosy w warkocze i przystrajały je kwiatkami i wstążkami. Po ślubie młode panny czepiono i nakładano „chamełkę”, tj. krążek trzciny na który zakładano chustkę lub czepiec. Chustki na głowach nosiły zarówno panny jak i mężatki. Chustki te noszone były zarówno koło domu lub też na polu, a przez mężatki i do kościoła. Mogły być one zarówno lniane, konopne lub bawełniane wszystkie o kształcie kwadratu. „Mała chustka” była wykonana z bawełnianego płótna, zdobiona była białym lub czerwono-granatowym haftem, a brzegi obrabiano w ząbki. Koszule damskie w białe roślinne hafty płaskie lub dziurkowane, oraz czerwono-niebieskie o motywach roślinnych rozpowszechniły się pod koniec XIX wieku. Rękaw koszuli sięgał dłoni i był do góry marszczony na dole wszyty w haftowany mankiet. Spódnice szyto pierwotnie z białego płótna, ale również noszono spódnice wełniane, w przeróżnych kolorach od bardzo jasnych do najciemniejszych. Mogły być one „gładkie” lub w kwiaty. Do końca XIX wieku a nawet na początku XX wieku zachowały się tak zwane „spódnice materialne” jedwabne, w jednym kolorze. Zapaski podobnie jak i spódnice ulegały różnym zmianom. Na przełomie XIX i XX wieku zapaski wykonywano z płótna i ozdabiano je haftem, bardzo bogatym, dziurkowanym i płaskim, nicią białą albo czerwona i niebieską. Gorsety noszone pod koniec XIX wieku szyte były z aksamitu, sznurowane lub zapinane na haftki z małymi zachodzącymi na siebie tackami. Początkowo wykonywano go głównie z czarnej tkaniny, ale także z granatowej i bordowej. Na początku gorsety zdobiono skromnie naszywanymi wzdłuż krawędzi i brzegów metalowym sznureczkiem i rzędami srebrnych cekinów. Z czasem zaczęto używać cekinów wielokolorowych, a haftowane nimi motywy stały się duże. Ponadto w modę wszedł haft koralikowy, a dodatkowo pomiędzy te ornamenty wplatano jeszcze wielobarwny haft płaski. Katanka to kaftan kobiecy. Szyto go, w zależności od pory roku, z różnych tkanin wełnianych i bawełnianych z licznymi haftami atłasowymi i angielskimi. W XX wieku szyto katanki z aksamitu. Brzegi pliski, rękawów i dół zdobiono ząbkami, układanymi z kolorowych wstążek. Zamiast wstążek aksamitnych i koralików stosowano płaski haft z kolorowego jedwabiu.

Strój męski
Na głowie mężczyźni nosili zarówno na co dzień jak i od święta słomiany kapelusz szyty z plecionki zrobionej z niedojrzałych źdźbeł żytnich. Innym rodzajem nakrycia głowy był tzw. kapelusz „makowy” – czarny filcowy, podobnego kształtu jak słomkowy. Krawędź „kani” miał podwiniętą ku górze. Główka kapelusza ozdobiona była aksamitką z licznymi ozdobami i sznurkiem. Pod koniec XIX wieku wykształciła się specjalna koszula świąteczna. Płat tylny koszuli był marszczony, natomiast płat przedni był zdobiony częściowo „dziurczastym”, a częściowo pełnym haftem białym. Kołnierzyk szeroki na 3 cm, a rękawy koszuli były długie i szerokie. Spodnie zwane „sukienieki” szyte były z niebieskiego sukna, w różnych odcieniach. Spodnie te zdobione były „oblamówkami” czyli podłużnymi aplikacjami z czerwonego sukna zdobionymi różnokolorowym jedwabiem. Kamizela – kamizola bez rękawów była najczęściej z tego samego sukna co spodnie. Na froncie kamizelki, w zależności od miejscowej mody przyszywano guziki (do czterech rzędów) i niezależnie od nich biegły rzędami „kwiateczki” z krótko strzyżonej włóczki. Po bokach kamizelki, na wysokości bioder, były kieszenie przykrywane „kłapkami” wyciętymi w trzy płytsze lub głębsze zęby. Wierzchnim ubiorem męskim „była” sukmana, brązowa, szyta z grubego bardzo sztywnego płótna. Sukmany te zdobione były sznurkami kręconymi z kolorowej włóczki Sukmana ze „sznurkami” zdobiona była szlakiem złożonym z 4 równoległych sznurków, żółtych lub białych. Szlak ten biegł wzdłuż kołnierzyka i spadał wzdłuż rozcięcia na przodzie, po obu stronach aż do pasa. Między równoległymi sznurkami z tego samego materiału układane były gęste zygzaki. W poprzek ornamentu począwszy od dołu przyszyte były po trzy włóczkowe kutasiki.
Pas rzeszowski to kolejny element tego stroju, który był noszony na koszuli lub sukmanie. Był on długi i wąski, zakończony na jednym końcu żelazną sprzączką. Wykonany był on z białej grubej skóry szerokości ok. 5 cm. Sposobem zdobienie podzielony był pas na dwie części: opasającą i zwisającą. Część opasająca była podzielona na odcinku przy pomocy mosiężnych „koluch”, które je łączyły, a od nich zwisały mosiężne łańcuszki. Opasająca część pasa, na długości ok. 90 cm ozdobiona była trzema szeregami drobnych warkoczyków z zielonego safianu. Między owymi warkoczami nabijano po dwa rzędy przylegających do siebie mosiężnych „pereł”. Zwisająca część zdobiona była wyłącznie stemplem, kółkami i gwiazdkami.