12 / 08 / 24

M: Wprowadzenie

Mazanki, niewielki instrument strunowy o unikatowej konstrukcji i bogatej historii, stanowią istotny element polskiego dziedzictwa muzycznego. Choć obecnie są niemal całkowicie zapomniane, w przeszłości odgrywały istotną rolę w tradycji ludowej Wielkopolski, szczególnie na terenie Ziemi Zbąszyńsko-Lubuskiej. Pierwsze wzmianki na temat mazanek pojawiły się w XIX wieku, kiedy to Edward Kierski opisał je jako „maleńkie skrzypki bardzo piskliwe”. Instrument ten pełnił zarówno funkcje muzyczne, jak i obrzędowe, towarzysząc kluczowym momentom weselnych ceremonii. Jego charakterystyczny, wysoki dźwięk miał nie tylko znaczenie artystyczne, ale także symboliczne, odzwierciedlając głęboko zakorzenione w kulturze ludowej rytuały.

Z biegiem czasu mazanki zaczęły być wypierane przez modyfikowane skrzypce, co przyczyniło się do ich stopniowego zaniku. Już na początku XIX wieku zauważono praktykę przewiązywania szyjki skrzypiec w celu uzyskania brzmienia zbliżonego do mazanek. Zjawisko to, jak wskazuje Marian Sobieski, było jednym z pierwszych etapów procesu zanikania tego instrumentu, który stopniowo ustępował miejsca bardziej uniwersalnym i łatwiej dostępnym skrzypcom.

Pomimo że mazanki były unikalnym instrumentem regionalnym, można dostrzec ich podobieństwa do innych instrumentów ludowych. Przykładem są “male fidle” z Łużyc, których budowa i zastosowanie w muzyce dudziarskiej wykazują wyraźne analogie do mazanek. Podobieństwa te wskazują na wspólne korzenie tych instrumentów w średniowiecznej Europie Zachodniej, co czyni mazanki częścią szerszej tradycji muzycznej.

Mazanki charakteryzowały się prostą, lecz funkcjonalną konstrukcją. Korpus instrumentu był wyżłobiony z jednego kawałka drewna, najczęściej dębu lub orzecha włoskiego, natomiast płyta wierzchnia, lekko wysklepiona, wykonywana była z drewna sosnowego, topoli lub lipy. Instrument posiadał trzy struny – dwie jelitowe i jedną jedwabną, które z czasem zastąpiono stalowymi. Unikatowym elementem konstrukcji mazanek był brak belki basowej oraz wyodrębnionej duszy; funkcję tę spełniała jedna z nóżek podstawka. Mazanki były strojone w kwintach, dostosowanych do dudziarskiego instrumentarium, co podkreśla ich bliski związek z muzyką ludową regionu.

Zasięg występowania mazanek obejmował głównie Ziemię Zbąszyńsko-Lubuską, z ośrodkami takimi jak Zbąszyń, Wolsztyn, Babimost czy Kaszczor. Instrument ten odgrywał szczególną rolę podczas uroczystości weselnych, a także w muzyce towarzyszącej codziennym wydarzeniom lokalnej społeczności. Jednak wraz z początkiem XX wieku mazanki zaczęły tracić na znaczeniu, a ich obecność w praktyce muzycznej ograniczała się do sporadycznego wykorzystania jako instrumentu ćwiczebnego.

Odrodzenie zainteresowania mazankami nastąpiło w latach 40. XX wieku, kiedy to badania Jadwigi i Mariana Sobieskich przyczyniły się do reintrodukcji tego instrumentu do praktyki muzycznej. Szczególnie istotną rolę odegrała Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Stanisława Moniuszki w Zbąszyniu, gdzie otwarto klasę gry na mazankach. Instrument ten, choć współcześnie stanowi rzadkość, zachował swoje znaczenie jako symbol lokalnej tożsamości i element regionalnego dziedzictwa kulturowego. Współczesne rekonstrukcje oraz działalność badawcza i edukacyjna dają nadzieję na zachowanie tego unikatowego instrumentu i przywrócenie mu należnego miejsca w polskiej tradycji muzycznej.

 

Paweł Zawadzki

 

Zrealizowano przy pomocy środków budżetu Województwa Wielkopolskiego.

Podoba Ci się ten artykuł? Podziel się ze znajomymi: