26 / 09 / 24

M: Historia konstrukcji

Konstrukcja mazanek wyróżnia się unikatowymi cechami, które konsekwentnie występują w zachowanych egzemplarzach. Instrumenty te, o niewielkich rozmiarach (zwykle mierzące od 470 do 493 mm długości), są zbliżone wielkością do skrzypiec dziecięcych. W jednym przypadku, egzemplarzu z Muzeum w Międzyrzeczu (ME 904), odnotowano długość wynoszącą 513 mm. Ze względu na kompaktowe wymiary mazanki były często wykorzystywane jako instrumenty ćwiczebne, szczególnie przez młodszych muzyków.

Korpus mazanek, łącznie z szyjką, jest wyżłobiony z jednego kawałka drewna – najczęściej dębowego lub orzechowego. Taka konstrukcja zapewnia trwałość i dobre właściwości akustyczne instrumentu. Cechą charakterystyczną jest również brak oddzielnych boczków, które są naturalnie wyodrębniane z pudła rezonansowego w procesie żłobienia. W niektórych egzemplarzach występuje dodatkowy „guzik”, będący częścią monolitycznej konstrukcji, choć w nielicznych przypadkach wykonywano go jako odrębny element.

Podstawowym elementem wyróżniającym mazanki jest konstrukcja podstawka. Jego nóżki mają różne długości: krótsza opiera się o płytę rezonansową, natomiast dłuższa przechodzi przez specjalny otwór w płycie wierzchniej i wspiera się na spodzie pudła rezonansowego. Ten innowacyjny element pełni funkcję tradycyjnej duszy instrumentu, a jego obecność wyróżnia mazanki na tle innych chordofonów. Kształt podstawka jest zazwyczaj stały, z równoległymi krawędziami bocznymi, łukowatym grzbietem i łagodnie zaokrągloną dolną linią. Otwory na długą nóżkę podstawka mogą mieć różnorodne kształty – prostokątne, owalne lub nieregularne – lecz ich rozmiar jest zawsze dostosowany do zapewnienia stabilności elementu.

Płyta wierzchnia mazankek jest naklejana na pudło rezonansowe i wykonana z drewna sosnowego, topolowego lub lipowego. Jej konstrukcja jest lekko wysklepiona, co zapewnia odpowiednią projekcję dźwięku. Instrumenty te nie posiadają wyraźnych wystających krawędzi, co nadaje im jednolitą, gładką formę. Quasi-boczki są nierówne pod względem wysokości, co w niektórych egzemplarzach nadaje pudłu rezonansowemu niemal płaski wygląd.

Mazanki są instrumentami trzystrunowymi. Tradycyjnie struny były wykonane z jelita, z najwyższą struną jedwabną, która w późniejszych czasach została zastąpiona stalową. Kołki w komorze kołkowej mogą być rozmieszczone w różnych układach: dwa po jednej stronie i jeden po drugiej lub odwrotnie. Rozmieszczenie to często wynikało z praktyki rzemieślniczej i nie miało większego wpływu na funkcjonalność instrumentu.

Do dziś badacze wyróżnili trzy główne typy konstrukcyjne mazanek:

  1. Najstarsze egzemplarze – odnalezione przez Jadwigę i Mariana Sobieskich w latach 40. XX wieku, charakteryzują się obłym, ósemkowym kształtem pudła rezonansowego i subtelnie zaznaczonymi rożkami.
  2. Instrumenty Tomasza Śliwy – mają bardziej wyraziste rożki i zaostrzone łuki górnej liry, co wskazuje na inspiracje formą wioli.
  3. Mazanki Stanisława Grocholskiego oraz Andrzeja Mendlewskiego – cechują się finezyjnym kształtem i dominującymi rożkami, nadającymi sylwetce instrumentu nowoczesny wygląd, a także zmniejszoną wagą instrumentu w porównaniu do starszych modeli.

Materiały stosowane do budowy mazanek obejmowały drewno dębowe, orzechowe, sosnowe, topolowe i lipowe, a także drewno śliwowe na elementy takie jak podstrunnica czy strunociąg. Struny pierwotnie wykonywano z jelita i jedwabiu, a później także ze stali.

Mazanki pozostają instrumentem o niezwykłej wartości historycznej i konstrukcyjnej, którego cechy odzwierciedlają bogactwo i różnorodność polskiej tradycji muzycznej. Dzięki badaniom oraz reintrodukcji do współczesnej praktyki muzycznej, instrument ten zachował swoje miejsce jako symbol lokalnej tożsamości.

 

Paweł Zawadzki

 

Zrealizowano przy pomocy środków budżetu Województwa Wielkopolskiego.

Podoba Ci się ten artykuł? Podziel się ze znajomymi: