12 / 09 / 24

M: Historia

Mazanki, niewielkie trzystrunowe instrumenty smyczkowe, stanowią istotny element polskiego dziedzictwa muzycznego, szczególnie związanego z tradycją ludową Wielkopolski. Ich historia, bogata w konteksty kulturowe i obrzędowe, sięga XIX wieku, kiedy to Edward Kierski, a następnie Oskar Kolberg, opisali je jako „maleńkie skrzypki bardzo piskliwe”. Instrumenty te były wykorzystywane głównie podczas uroczystości weselnych, odgrywając zarówno rolę muzyczną, jak i rytualną. Wysoki i przenikliwy dźwięk mazanek podkreślał istotne momenty ceremonii, a ich gra była nierozerwalnie związana z lokalnymi zwyczajami, jak na przykład obowiązek młodego pana do częstowania gości alkoholem tak długo, jak długo grały mazanki. Ten głęboko zakorzeniony w kulturze ludowej instrument, choć niegdyś powszechny, zaczął tracić na znaczeniu już w XIX wieku. Jedną z przyczyn tego procesu było wprowadzenie praktyki przewiązywania szyjek zwykłych skrzypiec w celu uzyskania podobnego do mazanek brzmienia, co stopniowo prowadziło do ich zaniku.

Zasięg występowania mazanek obejmował głównie Ziemię Zbąszyńsko-Lubuską, z ośrodkami takimi jak Zbąszyń, Wolsztyn, Babimost czy Kaszczor. W tych regionach mazanki były integralnym elementem kapel dudziarskich, szczególnie w okresie przed I wojną światową. Jednak wraz z rozwojem nowocześniejszych instrumentów smyczkowych oraz postępującą industrializacją i unifikacją praktyk muzycznych, mazanki zaczęły być traktowane jako relikty przeszłości. Ich obecność ograniczała się głównie do zastosowań edukacyjnych, gdzie pełniły rolę instrumentów ćwiczebnych.

Odrodzenie zainteresowania mazankami nastąpiło w latach 40. XX wieku dzięki badaniom Jadwigi i Mariana Sobieskich, którzy przyczynili się do ich dokumentacji i promocji. Kluczową rolę odegrała również Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Stanisława Moniuszki w Zbąszyniu, gdzie wprowadzono klasę gry na mazankach. Dzięki pracy nauczycieli oraz badaczy tradycji instrument ten zyskał nowe życie, stając się symbolem lokalnej tożsamości. Badania Sobieskich pozwoliły na wyróżnienie trzech głównych typów mazanek: najstarsze egzemplarze o obłym, ósemkowym kształcie pudła rezonansowego, instrumenty o bardziej wiolinizowanej formie, stworzone przez Tomasza Śliwę, oraz nowoczesne, finezyjne mazanki autorstwa Stanisława Grocholskiego.

Mazanki, choć dziś są rzadkością, pozostają istotnym elementem kultury muzycznej Wielkopolski. Dzięki staraniom badaczy, budowniczych instrumentów i pedagogów udało się zachować ten niezwykły instrument jako część dziedzictwa narodowego. Jego unikalne brzmienie i symboliczne znaczenie w tradycji ludowej czynią mazanki jednym z najciekawszych przejawów polskiej kultury muzycznej. Przetrwanie mazanek do czasów współczesnych jest świadectwem trwałości regionalnych tradycji i ich zdolności do adaptacji w zmieniających się realiach społecznych i kulturowych.

Paweł Zawadzki

Zrealizowano przy pomocy środków budżetu Województwa Wielkopolskiego.

 

Podoba Ci się ten artykuł? Podziel się ze znajomymi: