Strój szamotulski

Strój szamotulski jest jedną z odmian strojów ludowych, noszonych niegdyś w Wielkopolsce. Swoim zasięgiem obejmował Ziemię Szamotulską, która swego czasu stanowiła najgęściej zaludniony obszar historycznej Wielkopolski. Był to teren wokół Szamotuł oraz okolicznych miejscowości, położonych na północny zachód od Poznania, oddalonego zaledwie o 30 kilometrów.
Strój szamotulski rozwinął się na początku XIX wieku i już wtedy stał się wyróżnikiem grupowym i ubiorem reprezentacyjnym. Szczególny rozkwit i atrakcyjność stroju szamotulskiego przypada jednak dopiero na lata po I wojnie światowej (po 1918 roku), a więc na okres, kiedy w wielu wielkopolskich wioskach strój ludowy odchodził w zapomnienie.

Strój kawalera
Strój młodego chłopaka, obowiązujący nie tylko w dni świąteczne, ale i na wszystkich zabawach i weselach składał się z białych spodni, koszuli, czerwonej jaki i czarnego lub granatowego kaftana bez rękawów, czarnych kropowych butów (kropusów) i kapelusza.
Koszule odświętne wykonane były z białego płótna, miały szerokie rękawy i wywijany kołnierzyk. Często noszono też koszule bez kołnierzyków. Spodnie dla kawalerów szyte były z białego sukna lub z płótna lnianego. Kolejnym wierzchnim elementem była jaka, uszyta z czerwonego amarantowego sukna, o prostym kroju, sięgająca linii bioder. Ozdabiano ją mosiężnymi guzikami oraz obszyciem z białego sukna. Ulubioną częścią stroju kawalerów był granatowy lub czarny kaftan, uszyty z sukna, bez rękawów, długi do kolan i zakładany na jakę. Ozdobę jego stanowiły mosiężne guziki, oraz fałdy biegnące po bokach i z tyły kaftana. Posiadał on także stojący kołnierz oraz zdobione maszynowo kieszenie.
Powszechnie stosowanym dodatkiem do tego typu stroju był kapelusz z czarnego filcu.

Strój mężczyzny żonatego
Strój żonatych mężczyzn, bez względu na ich wiek, był podobny do stroju kawalera. Pewna różnica występowała jednak w stroju obrzędowym, przewidzianym i zakładanym np. na chrzty wesela i pogrzeby, a także na uroczystości kościelne i świąteczne innego typu.
Tym odmiennym elementem stroju była katana, uszyta z czarnego lub granatowego sukna sięgająca prawie do kostek. Było to okrycie wierzchnie zakładane na kaftan, znamionujące powagę i podkreślające uroczystość chwili.

Strój panny
Panny i młode dziewczęta święta i uroczystości akcentowały strojem utrzymanym w jasnoniebieskiej (błękitnej) kolorystyce.
Najpierw zakładano koszulkę uszytą z dwóch różnych gatunków materiału. Górna część uszyta była z delikatnego płótna lub batystu, natomiast na dolną część koszuli przeznaczone było płótno grubsze. Na bieliznę składały się także dwa spódniki, które bez względu na porę roku i stan pogody noszono jednocześnie. Pierwszy spódnik to piekielnica – uszyta z czerwonego płótna, którego dół obszyty czarna tasiemka lub czarnym sznurkiem. Drugi spódnik batystowy lub z perkalu, ozdobiony haftem lub czasami koronka. Kolejnym wierzchnim już spódnikiem była w wypadku panien spódnica z batystu lub woalu czy muślinu, biała albo jasna. Przód jej przykrywała ozdobna zapaska zawsze od niego o kilka centymetrów krótsza. Zapaskę odświętną dla panien szyto z jedwabiu lub batystu w kolorze błękitnym. Górną częścią garderoby była sznurówka – rodzaj gorsetu przylegającego ciasno do figury, uszyta z atłasu lub aksamitu w kolorze niebieskim. Gorset taki sznurowano z przodu przy pomocy tasiemki. Przy sznurówce nie mogło też zabraknąć elementów dekoracyjnych. Były to obszycia wokół szyi i na plecach, wykonane z tego samego materiału co cała sznurówka lub z plecionego sznurka. Gorsety takie sięgały do pasa i zakończone były kiszką – rulonem z paska, wypełnionego szmatkami.
Koniecznie dopełnieniem stroju odświętnego panny był biały niewielki czepek tiulowy. Po założeniu na głowę przysłaniał tylko jej czubek i część tyłu. Uzupełnieniem całego stroju, ale szczególnie koszulki, był gorsik. Szyto go z różnych materiałów, między innymi z tiulu i płótna, a spełniał on rolę marszczonego kołnierzyka, zapinanego na guziczek. Na gorsik panny nakładały naszyjnik. Były to czerwone korale.

Strój mężatki

Uroczysty strój mężatek odróżniał się od ubioru panieńskiego kolorystyką (u kobiet był mniej barwny), a także wzbogaceniem go o kolejne elementy.
Istotna różnica dotyczyła nakrycia głowy. Mężatki nosiły bowiem czepek tiulowy ozdobiony jedwabną chustką zwana jedwabnicą. Mężatki nosiły spódniki najczęściej w ciemnych kolorach. Na niego zakładały zapaskę uszytą z białego płótna i ozdobioną w dolnej części białym haftem. Charakterystycznym ubiorem mężatek, wyróżniającym je w gronie innych kobiet, był rurok, inaczej nazywany kaftanem z fałdami. Uszyty był z czarnego sukna z czerwoną podszewką – powinien dokładnie pasować do figury i sięgać bioder. Rurok zapinano z przodu na haczyki lub haftki albowiem guziki spełniały tylko rolę ozdobną. Nazwa rurok nawiązuje prawdopodobnie do rurek wszywanych w tył i przód jego pasa.